Gaslighting – Συναισθηματική χειραγώγηση

Η λέξη “gaslighting” έχει μια ενδιαφέρουσα και κάπως σκοτεινή ιστορία, που πηγάζει από την τέχνη και συγκεκριμένα από ένα θεατρικό έργο. Ας δούμε πώς δημιουργήθηκε και πώς εξελίχθηκε η χρήση της:

Η προέλευση της λέξης: Το θεατρικό έργο “Gas Light”

Η λέξη “gaslighting” προέρχεται από το θεατρικό έργο “Gas Light”(1938). Το έργο αυτό έγινε τόσο δημοφιλές που μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο δύο φορές: η πρώτη ταινία, γνωστή ως “Gaslight” (1940), ήταν βρετανική, και η δεύτερη, πιο γνωστή, ήταν η αμερικανική έκδοση του 1944 με τίτλο “Gaslight”, με πρωταγωνιστές την Ingrid Bergman και τον Charles Boyer.

Στο έργο ο Gregory χειραγωγεί ψυχολογικά τη γυναίκα του Paula για να την κάνει να αμφισβητεί την πραγματικότητα και τη λογική της. Μια από τις κύριες τακτικές του είναι να αλλάζει την ένταση του φωτισμού των γκαζιών (gas lights) στο σπίτι τους, κάνοντας τα φώτα να σβήνουν και να ανάβουν. Όταν η Paula το παρατηρεί και το αναφέρει, ο Gregory την πείθει ότι αυτό που βλέπει είναι φαντασία της και ότι “τρελαίνεται”.

Αυτή η συστηματική χειραγώγηση της πραγματικότητας της Paula, με σκοπό να την κάνει να αμφισβητεί τη δική της αντίληψη και να εξαρτάται πλήρως από τον Gregory, είναι η ουσία του gaslighting.

Aπό την τέχνη στην ψυχολογία

Η έννοια του gaslighting μεταφέρθηκε από την τέχνη στην ψυχολογία και την κοινωνιολογία, όπου χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης και συναισθηματικής κακοποίησης. Συγκεκριμένα, το gaslighting αναφέρεται στην πρακτική κάποιου να κάνει τον άλλο να αμφισβητεί τη δική του αντίληψη της πραγματικότητας, τις αναμνήσεις του ή ακόμα και τη λογική του, με σκοπό να τον ελέγξει ή να τον αποδυναμώσει ψυχολογικά.

Πώς λειτουργεί η συναισθηματική χειραγώγηση ή gaslighting ;

Πάτα εδώ να δεις μια ταινία μικρού μήκους με θέμα το gaslighting

Το gaslighting βασίζεται σε μια σειρά τακτικών, όπως:

1. Απόρριψη της πραγματικότητας: Ο θύτης αρνείται γεγονότα ή συναισθήματα που ο άλλος έχει βιώσει, λέγοντας πράγματα όπως “Δεν συνέβη ποτέ αυτό” ή “Δεν είπα ποτέ κάτι τέτοιο”. Ακόμα και το “δεν είναι αυτό που νομίζεις” ή “δεν είναι όπως φαίνονται τα πράγματα” ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.

2. Αμφισβήτηση της μνήμης ή της λογικής με φράσεις όπως “Μάλλον το φαντάστηκες” ή “Είσαι υπερευαίσθητος/η”, κάνοντας τον άλλο να αμφισβητεί τον εαυτό του.

3. Συστηματική παραποίηση της αλήθειας: Ο θύτης μπορεί να δημιουργεί ψευδείς αφηγήσεις ή να αλλάζει λεπτομέρειες γεγονότων για να μπερδέψει τον άλλο.

4. Εξάρτηση και απομόνωση:Στοχεύοντας να κάνει τον άλλο να νιώθει ανίκανος ή “τρελός”, ο θύτης τον κάνει να εξαρτάται από αυτόν για την αντίληψη της πραγματικότητας.

Αρχικά, η λέξη “gaslighting” χρησιμοποιούνταν κυρίως για να περιγράψει συμπεριφορές σε προσωπικές σχέσεις.

Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η χρήση της επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς, όπως:

Πολιτική: Για να περιγράψει την παραποίηση της πραγματικότητας από πολιτικούς ή μέσα ενημέρωσης.

Εργασιακό περιβάλλον: Για να περιγράψει ψυχολογική κακοποίηση ή χειραγώγηση από εργοδότες ή συναδέλφους.

Κοινωνικά δίκτυα: Για να περιγράψει την εξάπλωση παραπληροφόρησης ή την απόρριψη γεγονότων.

Γιατί είναι σημαντικό το gaslighting;

Το gaslighting είναι μια ισχυρή μορφή ψυχολογικής κακοποίησης που μπορεί να έχει βαθιές συνέπειες στην ψυχική υγεία του θύματος. Μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια αυτοεκτίμησης, άγχος, κατάθλιψη και ακόμα και διαταραχές ταυτότητας. Η αναγνώριση του gaslighting είναι το πρώτο βήμα για να προστατευτεί κανείς και να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στον εαυτό του.

Η λέξη “gaslighting” λοιπόν, από ένα απλό θεατρικό έργο, έχει μετατραπεί σε ένα ισχυρό εργαλείο κατανόησης της ψυχολογικής κακοποίησης και της χειραγώγησης, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Self -gaslighting

Το self-gaslighting είναι όταν αμφισβητούμε διαρκώς τα δικά μας συναισθήματα, σκέψεις και εμπειρίες, σαν να προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας ότι «υπερβάλλουμε» ή «φανταζόμαστε πράγματα». Συχνά, αυτό συμβαίνει όταν έχουμε μεγαλώσει σε περιβάλλον όπου τα συναισθήματά μας απορρίπτονταν ή υποτιμούνταν.

Μερικοί τρόποι με τους οποίους κάνουμε gaslight στον εαυτό μας:

1. Απορρίπτουμε τα συναισθήματά μας σκεπτόμενοι «Δεν πρέπει να νιώθω έτσι, είναι χαζό»
2. Δικαιολογούμε τη συμπεριφορά των άλλων εις βάρος μας σκεπτόμενοι «Ίσως να φταίω εγώ, δεν είναι τόσο κακό αυτό που μου έκαναν»
3. Αμφισβητούμε τη μνήμη μας καθώς αναρωτιόμαστε «Μήπως δεν έγινε έτσι; Μήπως το φαντάστηκα ή το μεγαλοποίησα;»
4. Αντιστεκόμαστε στην αλήθεια μας όταν προσπαθούμε να πείσουμε τον εαυτό μας πως  «Δεν ήταν τόσο σημαντικό, δεν χρειάζεται να το συζητήσω»
5. Υποτιμάμε τη διαίσθησή μας όταν συμπεραίνουμε «Δεν μπορώ να εμπιστευτώ το ένστικτό μου, μάλλον κάνω λάθος»

Πώς να το σταματήσεις:

Αναγνώρισε ότι τα συναισθήματά σου είναι έγκυρα
Κατέγραψε σκέψεις και γεγονότα για να τα δεις πιο καθαρά
Εμπιστεύσου τη διαίσθησή σου χωρίς να την ακυρώνεις
Μίλησε με ανθρώπους που σε στηρίζουν και μπορούν να σε βοηθήσουν να δεις την αλήθεια χωρίς αμφιβολία.

Βρες έναν δικό σου τρόπο να συνδεθείς και να ακούσεις την καθαρή εσωτερική φωνή σου, να ξαναβρείς το κέντρο σου, να εστιάσεις με διαύγεια στις επιλογές σου. Αυτό μπορεί να είναι το διαλογιστικό περπάτημα, ο διαλογισμός, το mindfulness ή τα Ανθοϊάματα.

Πως να το διαχειριστώ ;

Αποδυναμώνοντας το self-gaslighting σημαίνει να αρχίσεις να εμπιστεύεσαι ξανά τη δική σου φωνή. Εδώ είναι μερικοί τρόποι που μπορούν να σε βοηθήσουν:

1. Παρατήρησε τα μοτίβα

Ξεκίνα να παρατηρείς πότε αμφισβητείς τον εαυτό σου. Κράτα ένα ημερολόγιο και σημείωσε σκέψεις όπως:

• «Μήπως υπερβάλλω;»
• «Μήπως τα φαντάζομαι;»
• «Μήπως είμαι εγώ το πρόβλημα;»
  Αναγνώρισε ότι αυτές οι σκέψεις δεν είναι η αλήθεια, αλλά ένας μηχανισμός που έμαθες.

2. Μίλα στον εαυτό σου σαν να είναι φίλος σου

Αν μια φίλη σου περνούσε ό,τι εσύ, τι θα της έλεγες; Θα της έλεγες ότι υπερβάλλει ή ότι τα συναισθήματά της είναι έγκυρα; Δοκίμασε να μιλήσεις έτσι και σε σένα.

3. Επανέλαβε θετικές δηλώσεις (Affirmations)

• «Τα συναισθήματά μου έχουν αξία.»
• «Η εμπειρία μου είναι πραγματική.»
• «Έχω δικαίωμα να εκφράζομαι χωρίς να αμφισβητώ τον εαυτό μου.»
  Ο εσωτερικός διάλογος, αυτά που σκεφτόμαστε και λέμε στον εαυτό μας όταν κανείς δεν ακούει είναι πολύ σημαντικά. Καθρεφτίζουν την στάση προς τον εαυτό μας και είναι ικανά να μας στηρίξουν ή να μας αποδυναμώσουν.

4. Επικύρωσε την εμπειρία σου

Αν νιώθεις ότι κάτι δεν πάει καλά, εμπιστεύσου το. Δεν χρειάζεται κάποιος άλλος να το επιβεβαιώσει για να είναι αληθινό. Αν νιώθεις άβολα σε μια κατάσταση, αυτό είναι αρκετό για να την επανεξετάσεις.

5. Περιέβαλε τον εαυτό σου με ανθρώπους που σε στηρίζουν

Οι σωστοί άνθρωποι θα σε βοηθήσουν να δεις τον εαυτό σου καθαρά, χωρίς να αμφισβητείς συνεχώς τη δική σου πραγματικότητα. Παρατήρησε ποιοι σε κάνουν να αισθάνεσαι ασφαλής να εκφραστείς και ποιοι ενισχύουν την αμφιβολία σου.

6. Αντικατάστησε τις ενοχές με περιέργεια

Αντί να σκέφτεσαι: «Μήπως το κάνω λάθος;», δοκίμασε να ρωτήσεις: «Τι με έκανε να σκεφτώ έτσι;» Η περιέργεια σε βοηθάει να αποστασιοποιηθείς από την ενοχή και να κατανοήσεις καλύτερα τον εαυτό σου.

 

Αυτές οι αλλαγές χρειάζονται χρόνο, αλλά κάθε μικρό βήμα μετράει.